Adıyeham Ya Duaham şış. Адыгэхэм я тхьэлъэӀухэм ящыщ щапхъэхэр. Çerkeslerin dualarından örnekler. 210825:

Adıyebze dualarımızı yazılı hale getirerek kaybolmasın, en azından duyduklarımızı, bildiklerimizi geleceğe aktaralım istedik. 

Bu amaçla 2021 yılında bu çalışmaya bazı sosyal medya platformlarından katkı sunulması çağrısı yapmıştım. 

Ancak sadece vunekoş Namık Ekinci'den geri dönüş oldu, katkısı için teşekkür ederim. Aşağıdaki duaların 1-27 no.lu sırasındaki tarafımızdan derlenmiş, 28-55 no.lu sırasındaki dualar Namık Ekinci'den gelmiştir. 

Bu duaların çoğunluğu Togaje'de (Sivas-Demirözü) duyduğumuz dualardır. 

Çalışma tüm Adıyebze duaları kapsama iddiasında değildir. Şayet listede yer almayan bildiğiniz Adıyebze dualar var ise tarafımıza iletirseniz ilave ederiz.

Duaların latin harfleri ile Adyebze yazılışı tarafımızdan, kiril harfleri ile Adıyebze yazılışı ise https://www.zedzek.com/tr sitesinden Türkçe yazılışlarının çevirisi yapılarak hazırlanmıştır. Dolayısıyla bu siteyi yapan hemşerilerimize de teşekkür ederim, gayet fonksiyonel olmuş.

Selam ve dua ile.

Bismillahirrahmanirrahim.

Бисмиллахьир-рэхьманир-рэхьим.

Bismillahirrahmanirrahim.

1.Thar razı kıphuh.

Алыхьым арэзы къыпхуэхъу.

Allah razı olsun.

2.Tham ğaşe dahe kuvıt.

Алыхьым узыншагъэ къуит.

Allah sağlık/sıhhat versin.

3.Yın ğuh, Tham kuğiğaşe, Lhıj vuğ.

Ины хъу, унагъуэ щӀэ, жьы хъу.

Büyüyesin, evlenesin, yaşlanasın. (çocuklar için),

4.Tham neuh lepk fikiriyak.

Алыхьым махуэ нэху къыхуигъэхь.

Allah aydınlık güne kavuştursun.

5.Fı zeş fı ğuh.

уи жэщыр фӀыуэ хъу-жэщ фӀы

Geceniz iyi olsun-iyi geceler.

6-Fi pşıhaşha fı ğuh.

уи пщыхьэщхьэ фӀыуэ хъу, пщыхьэщхьэ фӀы.

Akşamınız iyi olsun-iyi akşamlar.

7-Tham ğaşe kıh kuvıt.

Алыхьым гъащӀэ кӀыхь къуит.

Allah uzun ömür versin.

8-Tham fıneşır, fı nemezır, fi kurmenir kabıl yış.

Алыхьым уи нэщӀыр, уи нэмэзыр, уи къурмэныр къищтэ.

Allah orucunuzu, namazınızı, kurbanınızı kabul eylesin.

9-Tham dihume.

Алыхьым дихъумэ.

Allah korusun.

10-Tham jenetır nasıp pyış.

Алыхьым жэнэтыр къыхуигъэхь.

Allah cenneti nasip etsin.

11-Ya Allah ğoşhuşha keğaşy.

Алыхьым уэшх куэд къегъэшх.

Ya Allah çokça yağmur yağdır.

12-Ya Allah, guşoğ kıthoş.

Ялыхь гущӀэгъу къытхуэщӀ.

Ya Allah bize merhamet et.

13-Ya Allah, dı gunahhar kıthoğağ.

Ялыхь гуэныхьхэр къытхуэгъэгъу.

Ya Allah günahlarımızı bağışla.

14-Ya Allah, cennetir nasıp thoş, cehanemer jije thoş.

Алыхьым и жэнэтыр къытхуигъэхьэжьи, и жэхьэнэмыр тщхьэщыригъэх.

Allah'ım bizlere cennetini nasip eyle, cehennemi uzak eyle.

15-Allah'ım heyr ziyhelhır nasıp tuiş.

Алыхьым фӀыр къыбдигъэхъулӀэ.

Allah hayırlı olanı nasip eylesin.

16-Tham fi nahıjhar fiyipe yiriğat, kodu fyiğapso.

Алыхьым фи нэхъыжьхэр фи пащхьэ иригъэтын, куэдрэ фигъэпсэун.

Allah yaşlılarınızı önünüzde bulundursun, çokça yaşatsın.

17-Tham fi kıhuma.

Алыхьым и нэфӀ къыщыхуэ.

Allah esirgesin.

18-Thar deakupğ kıphuh.

Алыхьыр уи дэӀэпыкъуэгъу хъу.

Allah yardımcın olsun.

19-Tham fığa kıvit.

Алыхьым фӀыгъуэ къуит.

Allah iyilik versin.

20-Tham fı ğuzınşey fibınham faşşaşığat.

Алыхьым уи бынхэм уадигъэпсэу.

Allah sağlıkla evlatlarınızla yaşatsın.

21-Tham dızkomuhu dı binhar yın çın dişha.

Алыхьым зэгъусэу-зэбгырымыкӀыу-ди бынхэр къэдгъэхъуну ди нэсып ищӀ.

Allah beraberce-dağılmadan-evlatlarımızı yetiştirmeyi nasip etsin.

22-Tham sımagehem guşeğ yahuiş, ğuzınşe yışıjha.

Алыхьым фи сымаджэм гущӀэгъу хуищӀ, узыфэхэм фигъэхъуж.

Allah hastanıza merhamet etsin, hastalıklarından kurtarsın.

23-Tham di lheur dımıhu sımageri vuzınşe yişij.

Алыхьым ди тхьэлъэӀур имыухыу сымаджэр узыфэхэм къыхэхун.

Allah duamızı bitirmeden hastayı hastalıklardan kurtarsın.

24-Tham çeğre dımışoğre ça di gunehhar kıthuğağ.

Алыхьым дымыщӀэу е дыщӀэу тхьэмыщкӀагъэу тщӀахэр къытхуигъэгъу.

Allah, bilerek veya bilmeyerek işlediğimiz günahlarımızı bağışlasın.

25-Tham dı gum yılır gıdığağula.

Алыхьым ди гум илъыр фӀыуэ къытхуищӀ.

Allah kalplerimizdekini hakkımızda hayırlı eylesin.

26-Tham maho şıam yıfır, fığo şıam yınağıfır nasıp thuiş.

Алыхьым махуэхэм я нэхъыфӀыр, фӀхэм я нэхъыфӀыр къыдигъэхъулӀэ.

Allah günlerin en iyisini ve iyilerin en iyisini nasip eylesin.

27-Tham şale-ğoaler kıdhuhuma.

Алыхьым ди щӀалэгъуалэр ихъумэ.

Allah gençlerimizi korusun.

*28-Tham yıdenağa bahle herge finiğas.

Алыхьым хъеркӀэ къэкӀуэну а зэманым дыригъэхьэс.

Allah gelecek bu zamana hayırlısıyla ulaştırsın.

29-Allahım fışimğağupşe.

Алыхьым уигу иримыгъэкӀ.

Allah unutturmasın.

30-Tham şe halel yefave zıgöre nasib fuhiş.

Алыхьым хьэлалу шэ зыбгъэдэкӀа къыпхуигъэзэн.

Allah helal süt emmiş birini nasip etsin.

31-Tham gazşıhapham gedğaşu, yaşaphar yedğaşu, guvağoge koddı dipsoğunhu nasib thuiş.

Алыхьым зэрышэнухэр зэришэу, нысэ хъунухэр нысэ хъууэ гуфӀэгъуэу гъащӀэ кӀыхь тхьэм къарит.

Allah evlenecek olanları evlendirerek, gelin olacakları gelin ederek, sevinçle uzun yaşamayı nasip etsin.

32-Allah'ım mıbı nağh gu-ğeh gıvimit.

Алыхьым абы нэхърэ нэхъ гугъу къыпхуимыгъэхь.

Allah bundan daha büyük zorlukla karşılaştırmasın.

33-Ya Allah hayırim dihoşe şer domğaşe.

Алыхьым фӀым дыхуэгъазэ, Ӏей дыумыщӀэ

Allah'ım bizi hayıra yönlendir, şer yaptırma.

34-Situhode thamade? Tham vige gıpjağubje şınahıje.

Сыт уи щытыкӀэ си тхьэмадэ? Алыхьым фӀыкӀэ укъригъэупщӀэ си цӀыкӀу.

Nasılsın büyüğüm? Allah'ım seni iylikle sorsun küçüğüm.

35-Tham digôjoği, dijili, dızdeşığu, guvağoge dizdiğapsô.

Алыхьым ди къуажэгъухэмрэ ди лъэпкъымрэ зэгъусэу гъащӀэ гуфӀэгъуэ къыдигъэхъулӀэ.

Allah köylümüzle, milletimizle beraberce sevinçli bir hayat nasip etsin.

36-Tham finasıp fi tirimğak: Amin feri.

Алыхьым фи Ӏыхьэ къыфӀимыгъэкӀ: Амин фэри.

Allah nasibinizden geri koymasın: Amin sizi de.

37-Tham heyr helu bılım gıvitij.

Алыхьым хъер къызыпыкӀын мылъку къуит.

Allah'ım hayırlı olan mal versin.

38-Tham dızğaşhemi dızdeyşhemi yaog yıl ya muradıfhar gariğahule.

Алыхьым езыгъэшхэхэмрэ езышхэхэмрэ я гухэлъыфӀхэр къахуигъэхъулӀэ.

Allah'ım yedirenler ve yiyenlerin kalplerindeki hayırlı muratlarını nasip etsin.

39-Tham fihuiğabağo vuzinşe şhin fuhij.

Алыхьым бэрычэт къуигъэт, узыншэу уишхын къуигъэт.

Allah'ım bolluk versin, sağlıkla yemek nasip etsin.

40-Kanar fige vızunşu fişhij.

Къалэны фӀыкӀэ узыншэу шхы.

Kalanı iyilikle sağlıklı yiyin.

41-Thar razı ğıphuğ, viaşhidım yi hağyr viğalahğ sidahe.

Алыхьым арэзы къыпхуэхъу, уи Ӏэпщэ тӀум я хъер плъагъу си сабий

Allah razı olsun, iki bileğinin hayrını göresin yavrum.

42-Tham sithode oh fuğbıdımi giviğahule, denge zıvğaze mi fivzeş.

Алыхьым фӀыуэ фхуищӀ фызыӀуувэ Ӏуэхур, гъуэгу захуэм фригъэувэ.

Allah'ım tuttuğunuz işi hakkınızda hayırlı etsin, sizi doğru yola yönlendirsin.

43- Tham guvağo mahoge zegelıgonuham yaşış diş.

Алыхьым гуфӀэгъуэ махуэхэм зэрызэрыдгъэлъагъуну къыдрит.

Allah'ım sevinçli günlerde birbirimizi ziyaret etmeyi nasip etsin.

44-Tham zeşıguvighu, zeguru-u, zedeojhu, guvağoge koddü zıdiğapsoha.

Алыхьым нэгуфӀэу зэгурыӀуэу, зэдэӀуэжу, гуфӀэгъуэ я зэхуаку дэлъу гъащӀэ кӀыхь яригъэщӀэ.

Allah güler yüzlü, anlaşarak, birbirini dinleyerek, sevinçle birlikte uzun ömürler yaşatsın.

45-Tham zıguru-u yığapsoha.

Алыхьым зэгурыӀуэу фыригъэпсэу.

Allah birbirleriyle anlayarak yaşatsın.

46-Tham gu zışiviğafe.

Алыхьым фи гур зэдигъэу.

Allah kalplerinizi bir etsin.

47-Tham ahretim şefağatcigu gıvitij.

Алыхьым ахърэтым фыкъыщыпэрыувэну фыщищӀ.

Allah ahirette şefaatçiniz eylesin.

48-Tham filaham ağret neuh garit.

Алыхьым фи хьэдэхэм я ахърэтыр нэху ищӀ.

Allah ölülerinizin ahiretini aydınlık etsin.

49-Tham neribye vuğurlıcugu gıf hehave gıjiğag.

Алыхьым нысащӀэр хъерлы, бэрэчэтлы ищӀ.

Allah yeni gelini hayırlı, uğurlu eylesin.

50-Tham visımegenığar herge pışhaşiğag.

Алыхьым узыфэр фӀыкӀэ къыпӀэщӀигъэкӀ.

Allah hastalığını hayırlısıyla atlattırsın.

51-Tham fibınham yi herdıdde fiğalauğ.

Алыхьым фи бынхэм я махуэфӀхэр фигъэлъагъу.

Allah çocuklarınızın hayırlı günlerini göstersin.

52-Tham zıdegoam şığatınş.

Алыхьым здэкӀуам щигъэпсэху.

Allah gittiği yerde rahat ettirsin.

53-Tham fibınım yag geğo fimğalauğ.

Алыхьым фи бынхэм я гуауэ фимыгъэлъагъу.

Allah çocuklarınızın acılarını göstermesin.

54-Tham ğogene vuğurlu fitehave gıjiğag.

Алыхьым гъуэгуфӀ къывит.

Allah yolculuğunuzu hayırlısıyla geçirmenizi nasib etsin.

55-Tham fuvbıdınu ohur gıviğahule.

Алыхьым Ӏуэхуу зыфӀэщӀэнур фэ фи дежкӀэ хъер ищӀ.

Allah tutacağınız işi hakkınızda hayırlı etsin.

Amin Aмин Amin

Heymaşa Ali NURAL (1-27)

Heymaşa Namık EKİNCİ (28-55).

Çeviri: https://www.zedzek.com/tr

Konuya ilişkin "Adıyeler" başlıklı yazımız ile ilgili aşağıdaki yazılarımız https://alinural.blogspot.com/ blog adresindedir.

Sürgünün analizi ve sonrasında yapılabilecekler

21 Mayıs 1864 Sürgününün analizi ve sürgün sonrası yapılabilecekler:

Konuya ilişkin aşağıda başlıkları verilenler ile diğer yazılarımız https://alinural.blogspot.com/ blog adresindedir.

1.Göç, göçmen, sürgün, mülteci, muhacir...230423

2.Adıyeler 041222

3.Sürgün-1864 (Özür, Tazminat ve Hakların İadesi) 270522

4.Thamade, Thamadelikler, Örnek olaylar 250322

5.Birlik olmak (Kendi Tarafında Olmak) Çok mu Zor? 081215

Adıyeler 041222:

Adiyeler'den kastım tüm Kuzey Kafkas halklarıdır. Niçin "Adıye" derseniz, çünkü telaffuzumuz öyle. Adıyeler Kafkasya'nın kadim halklarındandır. 

Adıyelerin derin bir kültürleri vardır. Rus-Kafkas savaşları sonunda 1864 yılından itibaren Ruslar tarafından Osmanlı topraklarına sürgün edilmişlerdir. 

Adıyeler kendi içlerinde mutlu bir toplumdurlar. Adıyeler kendilerine Adıye demekten, başkalarının da kendilerine Adıye (Çerkes) demelerinden hoşlanırlar. Atalarının yaptıklarıyla ve kültürleriyle övünmeyi severler. Birbirlerini severler, ama ortak iş yapma veya birlik olma konusunda pek başarılı oldukları söylenemez. Tarihte de zannediyorum Prens Yinal (1400 ü yıllar) zamanında birlik olabildiler. Ama dışarıdan çok tutkun ve kapalı bir toplum gibi bir algı oluştururlar. Girdikleri her topluma uyum sağlarlar. 

Toplumu daha ileri götürecek çaba, gayret ve üretim noksanlığı var ve bunu gerçekleştirmek zorundalar. Evliliklerini arttırmamaları ve zamanında evlilik yapmamaları nüfusun artışını olumsuz etkilemektedirler. Kızları ile övünmelerinin belli bir noktaya kadar olması, delikanlıların da ön plana çıkmaları gerekir. 

Folklar dışındaki kültürel faaliyetlerini de attırmaları gerekir. Kafkasya'ya daha çok seyahatin olması gerekir. Zira gözlemler uygulamaya yansıyacaktır. Ekonomik güç kazanmak gerekir. Belki bu seyahatler bunun yolunu açacaktır. Kuzey Kafkas Cumhuriyetleri arasında ekonomik entegrasyonlar kurulmalı ve ilişkiler güçlendirilmelidir. Yarının ne getireceğini ve ne olacağını kimse bilemez. Tedbirli olmakta yarar vardır. 

Adıyeler ile ilgili muhtelif yazılarımız bu yazının sonunda yer almakla birlikte, kitabımız ve notlarımıza da aşağıda yer verilmiştir.

1.İhtiyacımız olan belki de; dışlayıcı değil birleştirici bir yaklaşım, sadece geçmişte kalmayıp bu gün ve gelecek üzere tefekkür eden bir yaklaşım, sadece yapanları değil hiçbir şey yapmayanları da eleştiren/üretime sokan bir yaklaşım! Olumlu yaklaşım!

2."Adıye Kültürü" isimli kitabımızın tanıtımını yapan KAFFED'e, çalışmayı yapan Yemuz Nevzat Tarakçı'ya, imza günü düzenleyen "Şamil Eğitim ve Kültür Vakfı"na, "Şimali Kafkas Derneği"ne, okuyuculara, katkı sunan herkese çok teşekkür ediyorum. Kitabın faydalı olması ve yazacaklara vesile olması dileğiyle.

"Adıye Kültürü" isimli bu kitapta, yazarın Adıye olarak adlandırdığı Kuzey Kafkas Halkla­rının, sosyal yaşantılarının temeli­ni oluşturan evlilik, düğünler ve aile ile ilgili değerlendirmeleri, Adıye­lerin geleceklerine ilişkin bazı tes­pitleri, Anadolu’da bir Adıye köyü olan Togaje’deki Adıye Kültürüne ait örnekler ile sade hayatı ve kari­yer konusunda önerileri yer almak­tadır.

3.Adıyelerin kendi kayakları, kayak kültürleri vardır. Bununla ilgi önceki yazı ve video paylaşımlarım aşağıdadır. Bu kültür yaşatılabilir. Adıye kayakları (Lherije) 1889'da Kafkasya'da ne ise günümüzde Türkiye'deki Adıyelerde de aynı, Demiröz'ünde/Togaje'de de aynı. Bu kültürün yaşaması ve dikkat çekmek için önce 2008 de daha sonra 2016 da Elmadağ'da Adıye kayakları (Lherije) ile kayak yaptık. Şimdi yapanlar çoğaldı. Bu kapsamda 2019 da Sivas/Yıldızdağı'ndaki kayak etkinliğine katıldık. Adıye kayak kültürünü korumak ve yaşatmak gerekir.

4.Adıyelerin yemek kültürleri de yaşatılmalıdır. Kabın-pshalive-kürze, velibah, şps gibi yemekler ticari olarak sunulabilir.

5.Adıye kıyafetleri de günümüze uygun olarak tasarlanabilir. En azından Adıye kimliğini yansıtacak hale getirilebilir. Togaje'de "kaptal" dediğimiz gömlek "Adıye gömleği" olarak yeniden sunulabilir.

Her mevsim giyilebilecek Adıye kalpağını çağrıştıracak şapkalar tasarlanabilir.

Gelinlikler, Adıye kıyafetleri şeklinde sunulabilir.

Yamçı, palto yerine tasarlanabilir. Çizmeler de ayakkabı olarak. Üzerinde çalışmak gerekir.

6.Adıye folkloru zengin ve derneklerin pek çoğunun iştigal alanıdır. Oyunların yanında, söyleşi, kitap imza, seminer, konferans, şiir vb konularda da faaliyetler arttırılabilir.

7.Adıyelerin evlilik ve nüfus konusunda yaşadıkları problemi vaktinde evlenmek, bekarları evlendirmek suretiyle çözmelidirler. Aksi takdirde bu haliyle devam etmeleri halinde nüfusları gittikçe azalacaktır.

8.Adıye dilleri yok olmaktadır. Bunun sebepleri aşağı yukarı bellidir. Ekonomik güç, bekarların artması, geç evlilik, Adıye TV açılması vb konulara eğilerek çözümler üretilmelidir.

9.Adıyelerin Wunafe kültürleri vardır. Gelecekleri dahil olmak üzere çeşitli konularda konferans, kurultay gibi büyük çaplı veya dar çerçevede toplantılar ve bilimsel çalışmalar yapılabilir.

10.Kalkınmakta olan toplumlar, kalkınmış toplumları yakalamak için, aradaki farkı kapatmak için çok daha fazla çalışmak zorundadırlar. Ama maalesef tersi bir durum sergilenmektedir. Öyle olursa hakim kültürler baskın olacaktır, tüm dünyada böyledir. Gayret, çaba, üretim ve ekonomik güç sağlanmalıdır.

11.Yok olmanın eşiğinde olan toplumlar (övünerek, kasılarak, oynayarak) kendilerini kandırmaktan vaz geçmeliler! Hayat felsefesi ve tarzlarını gözden geçirmeliler. Gündemlerinde; aile kurmak, çalışmak, üretmek ve böylelikle medeniyet ve kültürü yaşatmak olmalıdır.

12.Evlenmeyinmiş, niçin? Tam tersine, sağlıklı bir toplum için evlenin ve evliliği kolaylaştırmak gerekir. Her anlamda sağlıklı olan budur.

13.Sosyal medyada Adıyelerin paylaşımlarının nerdeyse %90'nının oyun (kafe, şeşen, düğün) ve müzikten ibaret olması, kalanının da siyasi paylaşımlar yapması ne kadar sağlıklı bir durum? Tamam onlarda olsun, ama kültürel faaliyetlerde çeşitlilik ve diğer faaliyetler üzerine tefekkür ve gereğini yapmak gerekir. Sağlıklı toplumun kökleri derin, dinamikleri çeşitlidir. İşlenecek çok konu olmalı!

14.Yaşayan bir toplumun ve fertlerinin; sosyal sorumlulukları, kaygıları, beklentileri, idealleri, gayretleri de vardır. Bunlara da eğilmek gerekir ve bunların da yansıtılması beklenir.

15.Haydi, önce kendimize, sonra ailemize, ve topluma karşı sosyal sorumluluklarımızı yerine getirelim!

16.Evet başkalarının, bu arada Devletin yapması gerekenler var ama, ya bizim yapmamız gerekenler, bu konuda büyük bir eksikliğimiz var gibi! Biz yapacağımızı yaparsak diğerleri de yapacaklarını yapacaklardır, düşüncesindeyim!

17.Toplum olarak, çok mu geçmişe takılıp kalıyoruz, çok mu geçmişte yaşıyoruz? Geçmişten geleceğe sağlam köprüler kurabiliyor muyuz? Niçin geleceğimizi şekillendirecek adımlar atmıyoruz? Geleceği inşa edecek adımlar atılmalıdır.

18.Toplum olarak; kültürümüzde olan iyi uygulamaları görmezden gelme, onları ortaya çıkarma, hayata geçirme problemi yaşıyoruz. İthal uygulamalarda çare arıyoruz. Kültürümüzün güzel uygulamaları öne çıkarılmalıdır.

19.Adıyelerde eskiden, pek çok konu Thamade denilen yetkin kişiler tarafından karara bağlanırdı. Mahkemeye gitmek çok nadirattandı. Kendi içinde meseleleri çözmeyi başarmışlardı. Hayat bulabilir mi? Mesela problem çözücü, uzlaştırıcı olarak!

20.Ünlü Adıye düşünürü Kazanuko Jabağ'ın şahsında örnek bulduğu üzere, Adıyelerde, kişiye saygınlık kazandıran önemli bir etken de; kişinin olaylara yaklaşımı, problemleri çözen görüşleri, işe yarayan fikirleridir.

21.İmkanı olan, yolcuya, yolda kalmışa, misafire, düşküne, ihtiyacı olana yedirsin, içirsin, ikram etsin, toplum insanı olsun derim!

Zira hiç görmediğim Dedemin kışın fırtınada yolda kalmış yakın köylü 10-15 kişiyi misafir edip ikramını Sn Ulucan'dan rahmet okumalarla dinleyeli çok olmadı. Kitabına da koymuş.

"Toplum içine çıkmamış insanın, çayı içilmez. Sana bir çay içirir, dünyayı verdim zanneder, bilmez ki senin üç vakitte de çay içtiğini" derdi Rahmetli babam. Rabbim Rahmet eylesin tüm vefat etmiş geçmişlerimize. 

22.Dünyalık kaygı, korku, çekingenlik vb yüzleşin, hayatınızdan çıkıp gideceklerdir.

23.Gupsise dergisini (online) çıkaran gençleri tebrik ediyorum.

24.Tv ekranlarında dizi, film veya programlarda Adıyelerle ilgili olumsuz ifadelerle en etkili mücadele yöntemi;  Adıyeleri ve kültürlerini tanıtan, ayrıca Adıye tarihine ilişkin film ve dizilerin yapılmasıdır. Özlemim de bu tür yapımların ortaya çıkmasıdır.

25.21 mayıs 1864 yılı soykırım ve sürgünün senei devriyesi vesilesiyle tüm geçmişlerimize Rabbimden bir kez daha rahmet diliyorum. "Geçmişi unutmadan! Mazeret üretmeden! Geleceğimizi inşa etmeliyiz!"

26.Çerkesya'nın demografik yapısını gösteren 1750 ve günümüzdeki haritalar karşılaştırıldığında, soykırım ve sürgünü çok net göstermekte, aksi açıklama yapanları yalanlamaya yetmektedir.

27.Beslan katliamı! 01 Eylül 2004 Kuzey Osetya. Yıldönümünde, Oset (Kuşha) kardeşlerimizin acısını paylaşıyoruz.

28.Kafkasya özgürlük savaşının efsane ismi Şeyh Şamil'i (1797-1871) rahmetle anıyoruz.

29.28 Mayıs 1945 Drau katliamının yıl dönümü. İngilizler ve Batılılara güvenmenin 8.000 cana mal olduğu Kafkasyalılar için çok acı bir olay. Rabbimden bir kez daha rahmet diliyorum.

30.Suriye etnik yapısı:% 77-83 Arap, % 7-8 Kürt,% 5-6 Türk,% 2 Ermeni,% 1 Çerkes,% 1 diğer ayrıca Filistinli ve Iraklı mülteciler. (Suriye etnik ve dini haritası (haberyirmi.net))

31.Karaçay-Cerkez'de yapılan bir düğün videosu izledim. Eski geleneklere uygun yapılmaya çalışılmış. Düğünde damat yok. O gizlice bir yerden seyrediyor. Gelin post yerine halıya bastırıldı yumuşak karakterli olsun diye. Kaynana gelinin ağzına bal sürdü, tatlı dilli olsun diye. Ama ikazını da yapıyor...!

32.Evlilik: Geç Evlenme ve Toplum Dışındakilerle Yapılan Evlilikler Üzerine-video.

https://youtu.be/v1fxDSbbOJ8

33.Adıye kızağı, Çerkes kızağı, лыэрыжэ-Video 

https://youtu.be/iboEkAdbOtQ?si=2MQsBzrDqjbT8Q0l

Adıyeler ile ilgili aşağıdaki yazılarımız https://alinural.blogspot.com/ blog adresindedir.

1.Evlilikte de her şey mükemmel değildir, sıkıntılar olacaktır (2022).

2.Ethem bey.(20229.

3.Sürgün-1864 (Özür, Tazminat ve Hakların İadesi) 270522:

4.Aile üzerine (2022).

5.Evlilik üzerine (2022).

6.Thamade, Thamadelikler, Örnek olaylar (2022).

7.Ukrayna-Rusya (2022).

8.Kendi tarafında olmak çok mu zor? (2021).

9.Adıye Yemekleri (2021).

10."Adıye Kültürü" (2021).

11.Adıyebze Ramazan Bayramı Duası-video (2016).

12.Şabze, (щэабджэ)-video (2020).

Aşağıdaki yazılar "Adıye Kültürü" isimli kitabımızda yer almaktadır.

13.Var Olmak İçin, Güçlü Olmak İçin (2019).

14.-Haydi..., -Ama ben...! (2019).

15.Adıye Kızakları: Lherije, Gogen ve Aje (2019).

16.Drau Katliamı 28 MAYIS 1945 (2019).

17.Gelin Elbisesi, Gelinlik (2018).

18."Adıye Halkının Tarihi"- Negume Şore Beçmırze (2017).

19.Üretmek için beyinler yorulmalı (2017).

20.Uzunyayla (Bir Festival, Bir Cenaze ve Bazı Köy Ziyaretleri) (2017).

21.Bekar Kalmak veya Evlenmek (2017).

22.Evlilik Öncesi İzlenecek Yol (Evliliği Zorlaştıran İnsanın Kendisi mi?) (2017).

23.Sağlıklı evlilik sağlıklı aile (2017).

24.Büyükler evlendirmek isterken, gençler/bekarlar niçin nazlanır? (2016).

25.Düğünlerdeki oyun halkaları (2016).

26."Kafkasların Yiğit Halkları Arasında Seyahatler." (2016).

27.Wunafe (2016).

28.Şabze (Bir Kafkas Silahı) (2016).

29.Adıye At Eyeri 270716

30.Togaje/Çivril’de yürüyüş (2016).

31.Rusya Federasyonu Dağılır mı? (2016).

32.Sürgün Sonrası Neler Yapabiliriz? (2016).

33.Sürgünün (1864) Analizi (2015).

34.Evlilikleri Kolaylaştırmak (Adıyeler) (2015).

35.Kalambiy’den Adıye Halk Öyküleri (2014).

36.Kahve nasıl içilir ...Rahat lokum (2014).

37.Togaje’de zanaatkarlık/el işçiliği (2013).

Sunum, söyleşi:

38.Şimali Kafkas Derneği "Kariyer Süreci" (2018).

39.Şimali Kafkas Derneği "Hayatımız ve sadelik"(2017).

40.Şimali Kafkas Derneği "Rusya Federasyonu" gelecek için öngörüler. (2016).

41.Şimali Kafkas Derneği ve Tokat Çerkes Derneği. "Evliliği Kolaylaştırmak" (2015). 

(Not: Adiyelerle ilgi muhtelif tarihlerdeki notlarımızdan derlenmiştir).

Ethem Bey 091022:

İnsan bazen büyük mücadele ve fedakarlıklar yapar, kazanımlar elde eder, insanlara, topluma faydalı işler yapar, ancak bundan kendisi değil de başkaları yararlanır. Bu durum insan hayatının her alanında görülebilir, aile hayatında, iş hayatında, bürokraside, milletlerin hayatında! Yani kimi çalışır, didinir, işiyle vazifesiyle ilgilenir, cefa çeker, kimi hesap peşindedir hesap yapar, rol kapar, hazıra konar, sefada yer edinir!

Kurtuluş Savaşının kazanılmasında, savaş öncesi ve savaş sırasında Ethem Bey dahil pek çok Çerkes kökenli insanın büyük katkıları olmuştur. Bunların hiç biri etnik kökeni ile anılmaz iken sadece Ethem bey, Çerkes Ethem olarak anılmıştır!

Aşağıda savaşın kazanılmasında emeği geçen Çerkesler ile ilgili bilgiler ve Ethem Bey ile ilgili bazı tarihçilerin tespit ve görüşleri yer almaktadır!

Tarih ve özellikle yakın tarih, yaşandığı gibi yazılır ve okutulursa muhtemelen pek çok hak da hak sahiplerine teslim edilmiş olacaktır.

A.Kurtuluş Savaşında Milli Mücadeleye destek vermiş Çerkes kökenlilerin ünlülerinden bazıları1:

1.Erzurum kongresine katılan Çerkesler; Hüseyin Rauf ORBAY (Abaza), Bekir Sami KUNDUK (Oset), İbrahim Süreyya YİĞİT (Abaza), Muzaffer KILIÇ (Abaza), Rize delegesi Av.Hakkı bey (Abaza), Şuşehri delegesi İ.Hakkı Bey (Çeçen), Bekir KUBAT (Oset), Süleyman ÖĞÜN (Oset).

2.Sivas kongresine katılan Çerkesler; Hüseyin Rauf Bey (Abhaz), Bekir Sami Bey (Asetin), Hakkı Behiç Bey (Adıge), İbrahim Süreyya Bey (Abhaz), Emir Marşan Paşa (Abhaz), Hikmet Bey (Abhaz), Ömer Mümtaz Tanbiy (Adıge), Muzaffer Kılıç Bey (Abhaz), Rize Delegesi Osman Bey, Manyas delegesi Yusuf Bey (Adıge), Uzunyaylalı Kamil Polat (Adıge).

3.Heyeti Temsiliyedeki Çerkesler;Hüseyin Rauf Bey, Bekir Sami Bey, Hakkı Behiç Bey, Ömer Mümtaz Bey, İ.Sürayya Bey (üye değildir ama tüm toplantılara katılır).

4.Heyeti Temsiliye Ankara geldiği sıradaki Çerkes komutanlar: Yusuf İzzet paşa (14.Kolordu Komutanı), Miralay Bekir Sami Bey (56.Tümen Kumandanı), Mahmut Hendek Bey (20.Tümen Kumandanı), Cemil Cahit Toydemir (5.Kafkas Tümeni K.), Deli Halit Bey (9.Kafkas Tümeni K.), Aşir Bey (23.Tümen Komutanı), Ethem Bey (Kuvayi Seyyare K.).

5.İlk Meclisteki Çerkesler: Hüseyin Rauf Orbay (İstanbul), Aslan Toğuzatı (Maraş), Rüstü Bozkurt (Maraş), Mahmut Hendek (Menteşe-Muğla), Hakkı Behiç (Denizli), Ö.Mümtaz Tanbiy (Ankara), Bekir Sami Kunduk (Sivas), Emir Marşan (Sivas), Fuad Carım (Adapazarı), İbrahim Süreyya (Saruhan), Reşit Bey (Saruhan), Şeyh Servet Akdağ (Bursa), Mehmet Hulusi Akyol (Yozgat), Hakkı Hami Bey (Sinop9, Yusuf İzzet Paşa (Yozgat), Ahmet Şükrü Oğuz (İstanbul).

B.Ethem Bey’in anılarından kısa bir alıntı vee yakın tarih yazarlarının "Çerkes Ethem'le ilgili görüşleri2:

1)."Suçlular affedilmeyi kabul eder, ben suçlu değilim. Aziz vatan için herkesten önce yola çıktım, mevki ve şeref düşünmedim. Herkesin beni hain bildiği memleketime af yoluyla dönmem, ihaneti kabul etmem demektir, hakkımdaki gerçeği umuyorum ki, tarihçiler yazacaktır. Bu durumda dönmektense iftiraya uğramış bir mağdur olarak ölmeyi tercih ederim. Bugün dahi sebeplerini bilmediğim için izahtan mahrum olduğum sebeplerle memleketim, vatandaşlarım ve tarih huzurunda ihanetle tescil edilmiş durumdayım. Kesinlikle ithamların ağır mesuliyetine layık bir günahkar değilim; fakat gerçekleri tarafsız bir mahkeme huzurunda izah edebilecek miyim? Hayır. O halde gurbette devam edecek ve gurbette öleceğim. Ta ki akıbetim günün birinde o ilk günlerin tarihini yazmak isteyen kimselerin dikkatini çeksin ve meseleyi baştan sona ele alsınlar. Belki çok hatalarım olduğunu, fakat asla vatan haini olmadığımı tespit etsinler." ÇERKES ETHEM.

2)."TBMM daha Ankara da çalışmaya başlamadan önce, Salihli cephesinde Yunan ilerlemesinin durdurulması ve iç ayaklanmaların bastırılmasında fevkalade önemli hizmetleri vardır. Hatta hiç abartmadan şunu söyleyebiliriz ki, Eğer Çerkes Ethem ve onun kuvvetleri olmasa idi, Ulusal Kurtuluş mücadelesi başlamadan ortadan kaldırılabilirdi. " PROF. DR. TOKTAMIŞ ATEŞ.

3)."Çerkes Ethem’in yok edilmesine karar verilmişti de, formül aranıyordu aslında. Çerkes Ethem’de kendini feda etmemek için direniyordu. Burada Çerkes Ethem'in davranışını, hıyanetle değil olsa olsa, bir büyük fedakarlık, kendi varlığını feda eden bir oluşum olarak değerlendirmek olduğuna inanıyorum." YAVUZ BAHADIROĞLU - TARİHÇİ.

4). "Çerkes Ethem çok büyük bir vatansever, kurtuluş savaşının ilk günlerini düşünün, bir tek kişiye ihtiyaç duyulduğu günlerde, bu adam Yunanlıları sahillere çakılı bırakıyor, Anadolu ya bırakmıyor." MUHİTTİN NALBANTOĞLU.

5)."Nerede bir yangın varsa oraya yetişen bir Çerkes Ethem kuvvetleri vardı. Batı cephesi komutanlığına atanan İsmet İnönü'nün ilk işi Çerkes Ethem'in unvanını değiştirmek olmuştur." İSMET BOZDAĞ - TARİHÇİ.

6)."Mondros mütarekesinden sonra ta meclisin kurulmasına kadar, ne Erzurum kongresinde, ne Balıkesir kongresinde, ne Alaşehir, ne Sivas kongresinde bulunmamış insanlar, İstanbul un işgalinden sonra sığınacak yerleri kalmadığı için, mecbur kaldılar Anadolu ya geldiler. Mücadele bunun mücadelesidir. Milli mücadelede öncekiler ve sonrakiler mücadelesidir.

Ethem iki şık arasında tercihe mecbur bırakılmıştır; Ya üzerine sevk edilen askerlere karşı koyacak kardeş kanı dökülecektir, veyahut ta bırakıp gidecektir. Nereye gidebilir? Yunana. Hayır en büyük tarihi hakikat şimdi size söyleyeceklerimdir. Ethem Yunan'a iltica etmemiştir. Ethem geçiş hattı istemiştir. İnsanlara Hain demek kolay, kaldı ki kendini müdafaa etme hakkından mahrumsun, kahraman demekte kolay, çünkü kimse kendisine kahraman denilmesini tekzip etmez.

Bizim milli mücadelemiz kronolojisi sıhhatle yazılmamış olan bir buhran dönemidir. Ethem yanına kimseyi almadan gitmiştir ve yanındakiler gelelim diye dayatmışlardır, dövüşelim demişlerdir, ikisini de reddetmiştir. Bir kulübesi bile olmayan bir nehir kıyısında kalbi duran bir adamın, layık olmadığı halde hain damgasıyla damgalanması vicdanları rahatsız etmektedir." CEMAL KUTAY - TARİHÇİ.

7). "Merkezi otoritenin Çerkes Ethem'den sıkıntı duyması kaçınılmazdı, çünkü Anadolu da sadece bir milli direniş, sadece bir Kuvayi milliye hareketi değil, bunun yanı sıra bir liderlik döğüşü de veriliyordu. İşte bu çerçevede Çerkes Ethem in büyümesi halk arasında muazzam bir kahraman olarak her girdiği yerde alkışlarla karşılanması, bazı kişileri tedirginliğe sevk etmiştir. İsmet İnönü'nün her zamanki tavrıyla Çerkes Ethem ve ağabeyleri aleyhinde bazı propagandalarda bulunduğunu da söyleyebiliriz…

İşte bu çerçeve içinde Çerkes Ethem arkadaşları ile, Yunan ordusu ve Türk Ordusu arasında kalır İşte orada o önemli kavşakta, bir ikilem içindedir. Ne yapacaktır? İşte bu Yiğit Adam saflarında dövüştüğü Anadolu insanıyla kılıç kılıca gelmekten çekinerek, Yunanlılarla görüşerek sadece bir çıkış noktası istemiştir. Anadolu'daki mücadeleyi akamete uğratmamak ve bir savaşa dönüştürmemek için yurtdışına gitmek için bir geçit noktası istemiştir. Hatta arkadaşlarına döner derki; Siz silahlarınızı bırakıp Kuvayi Milliye'ye döneceksiniz, onlarla birlikte savaşacaksınız." PROF DR. MİM KEMAL ÖKE.

8). "Kurtuluş Savaşı’nın kazanılmasında Çerkes Ethem’in payını kimse inkâr edemez. Öyleyse bir borcu yerine getirmeli; tarihimizle barışmak adına bu adamın itibarını iade etmeliyiz. Tıpkı Enver Paşa’nın mezarının İstanbul’a nakledilmesi gibi, Çerkes Ethem’den kalanlar da Amman’dan Türkiye’ye getirilmeli ve Bandırma’da bir anıtmezara defnedilmelidir. Bu eski yaranın sarılması da, Çerkes Ethem’in şahsında Millî Mücadele’nin ateşten günlerinde son vatanı savunanlara, sonrasında yolları ayrı düşmüş olsa da itibarlarının iade edilmesiyle mümkündür." PROF DR. MÜMTAZER TÜRKÖNE.

9). "Çerkes Ethem, “Elinin altında hayli maddi kaynak olmasına rağmen Yunanlılara teslim olma kararını verdiğinde cebindeki üç-beş kuruş dışında yanına bir şey almadı. Nitekim Atina'ya götürülüp tedavisine Almanya'da devam edilmesi kararı üzerine oradan ayrıldığında günlerce pekmeze ekmek banarak karnını doyurmaya çalıştığını da biliyoruz.” Şurası kesindir ki, Ethem'e 'Çerkes' lakabını takan İsmet Paşa'dır. Kendisine sorulduğunda bunu 'övgü' olarak kullandığını söyler; ama Ethem öyle anılmaktan rahatsızdır: "Hepimiz Osmanlı'ydık... Eğer milliyet ve ırk tefriki yapılmaya kalkışılsaydı bu vatanda şeceresi karışmamış kim kalırdı."

Ethem'in Yozgat isyanlarını büyük bir maharet ve süratle bastırması da onu aynı yerde daha önce başarısız olmuş bazı kumandanların kıskançlık ve rekabet hislerine hedef haline getirdi. Ancak Milli Mücadele şekillenmeye başladığında bir gelişme oldu ve Mustafa Kemal'in yakın çevresinde değişiklik yaşandı. Lider yola birlikte çıktığı kişilerden ayrıldı, mücadeleye sonradan hatta bir bakıma fazlaca inanmadan- katılan 'emir/kumanda adamları' ön plana geçti." AVNİ ÖZGÜREL RADİKAL GAZETESİ

1Kaynak: “Kurtuluş Savaşında Çerkeslerin Rolü”- Muhittin ÜNAL Ankara, 2. Baskı, 2000).

2Kaynak: http://wowturkey.com/forum/viewtopic.php?p=1550599

Yozgat İsyanı’nı bastırmak üzere görevlendirilen Ethem bey ve adamları İstasyon’daki karargah binası önünde Mustafa Kemal Atatürk’le (Haziran 1920-Ankara).

Sürgün-1864 (Özür, Tazminat ve Hakların İadesi) 270522:

Rus Çarlığı'nın, Kafkas halklarına orantısız bir güçle, yüzyıllarca süren (1567), son yüzyılda yoğunlaşan (1762-1864), sonu gelmez saldırılarına karşı, Kafkas Halkları ve özellikle Çerkesler olağan üstü savunma savaşları yapmalarına karşı, nihayetinde yenilmeleri üzerine, büyük bir soykırım ve sürgüne uğratıldılar (21Mayıs1864)!

...

Rusya Federasyonunun yapması gereken; 

1) “özür” dilemesi, 

2) “tazminat” ödemesi ve, 

3) “tüm haklarını iade etmesi”dir.

...

Gerek Kafkasya'da gerekse Kafkasya dışında yaşayan tüm Kafkas hakları ve Çerkesler ise yaşadıkları bu trajediyi unutmamalı, dersler çıkarmalı, haklarını aramalı, çok çalışmalı, üretmeli, kalkınmalı ve “mutlaka birlik ve dayanışma halinde hareket etmeli"dirler.

...

Kafkas Halkları ve Çerkesler geçmişte çokça ortaya koyduğu "bireysel kahramanlıklar"ın yerini artık “toplumsal başarılar” ile doldurmalıdırlar. Faaliyet, örgütlenme ve gayretleri “toplumsal başarı” amacına yönelik olmalıdır.

...

"Geçmişi unutmadan! Mazeret üretmeden! Geleceğimizi inşa etmeliyiz!"

...

"Zulme uğradıktan sonra Allah uğrunda göç edenleri muhakkak ki biz bu dünyada güzel bir şekilde yerleştireceğiz;..." (Nahl/41).

...

Göçmenleri göçmen haline getiren herkes, vebaliniz var!

...

Ruslarla yaklaşık 300 yıl süren savaşlar sonrası, soykırım ve sürgünün sonuçlarını, aşağıdaki haritalar özetliyor! Rusya (RF)'dan; özür, tazmin ve tüm hakların iadesini bekliyoruz! 21 Mayıs 1864

Konuya ilişkin aşağıda başlıkları verilenler ile diğer yazılarımız https://alinural.blogspot.com/ blog adresindedir:

1.Göç, göçmen, sürgün, mülteci, muhacir...230423.

2.Thamade, Thamadelikler, Örnek olaylar 250322

3.Adıyeler 041222.

4.Adıye Kültürü" 270721.

5.Var Olmak İçin, Güçlü Olmak İçin 100619.

6.Sürgün Sonrası Neler Yapabiliriz? 150516.

7.Rusya Federasyonu Dağılır mı? 260516

8.Birlik olmak (Kendi Tarafında Olmak) Çok mu Zor? 081215

9.Sürgünün (1864) Analizi 100715.

Kafkasya (1762-1864)

Thamade, Thamadelikler, Örnek olaylar 250322:

"Thamade" kelimesi üzerinden düşünürken, kelime yapısı (Tha-made, Tham-ade vb) dolayısıyla nasıl ortaya çıktığına ilişkin araştırma ihtiyacı hissettim. Hemen internetten araştırdım, çevreye duyurdum, Kabardey'deki hemşehrilerimizden bilgi istedim. 

Bu araştırmalardan, "Thamade" kelimesine çeşitli anlamlar yüklendiği anlaşılmaktadır. Aşağıda yer verildiği üzere "Tha" kelimesi Hz İbrahim veya Hz Musa döneminden itibaren kullanılıyorsa "Tha'lar" yok, sadece "Tha" var demektir. Bizim kanaatimiz de bu yöndedir.

Günümüzde "Thamade" kelimesi, geçmişte verilmiş anlamların nerdeyse tümünden arınarak, yaşça ileri, yaşlı, bir iş için görevlendirilen veya seçilen ya da bilgeliğiyle ön plana çıkan kişiler için kullanılır olmuştur. "Thamade" kelimesi Kafkasya'da komşu halkalar tarafından kullanılmaktadır. 

Adıyelerde "Thamade" kelimesinin, geçmişte kullanılış şekline ilişkin olarak, günümüzde getirilen bazı tanımları şu şekildedir:

1.Tanrının makbul (fı=iyi) saydığı, huzuruna kabul ettiği kişi1.

2.Thame yate : Tanrı(lara) veren (sunakta yiyecekler sunan) demektir.

3.Thaxem yade : Tanrı(ların) (huzura ) kabul ettiği kimse demektir2.

4.Tanrı adına düzenleyen, tercih eden, dağıtan, düzenleyen demektir3

5.Tham-(yi)ade. (haşa!) Tanrının babası. (Tha-maho gibi Hiristiyanlık etkisi olbilir A.N)

6.Tanrının kabul ettiği, razı olduğu, birlikte karar kıldığı kişi.

7.Tha'mıde (Tha’yı istemeyen), Thamışe (Tha’yı bilmeyen)4.

...

Rivayete göre “Tha” kelimesi Hz İbrahim veya Hz Musa’dan itibaren kullanılan bir kelime. Yine rivayete göre Kafkasya'da yaşayan varlıklı, zengin, kalbur üstü veya elit diyebileceğimiz toplumun üst kısmını teşkil eden elit kişiler semavi dinlerin kurallarını pek benimsemek istememişler. Dinin kurallarını bilerek ve isteyerek kabullenmek istememişler. Hatta karşı çıkmışlar, tartışmışlar ve hatta kavga etmişler, savaşmışlar. Ne ile “Tha”nın kuralları ve hükümleri ile. İşte bu kişilere o sebeple “Tha”yı-istemeyen” yani “Tha-mıde” denir olmuş zamanla söylem Thamade’ye dönüşmüş.

"Bu gün için Thamade'nin geçmişteki anlamları düşmüş ve nahıj, elit veya bir işte vazifelendirilen, seçilen ya da aklıyla bilge olan kişiler için kullanılır olmuştur."

"Thamade" gibi "Thamışke" içinde bener bir rivayet söz konusu. Rivayete göre “Tha-mıde”lerin dışında, o dönemde, elit sınıfın dışında kalan, daha fakir, geçim derdindeki kişilerde “Tha”yı ve kurallarını hiç bilmediklerinden onlara da “Tha’mışe” “Tha’mije” (Tanrıyı bilmeyen) deniyormuş. Bu kelime de zamanla “Tha’mışke”ye dönüşmüş.

Zamanla "Thamışke" kelimesi de geçmişteki anlamından arınarak “zavallı” anlamında kullanılmaya başlanmış.5

...

Adıyelerde Thamadelikler:

Thamade duruma göre yaşlı (nahıj), bir iş için seçilen veya görevlendirilen kişi yada bilgeliğiyle ön plana çıkan problemlere aklı ve bilgeliğiyle çözüm bulan kişilere denildiğine göre Thamadelik üç gurupta toplanabilir.

1.Nahıj Thamadeler: Yaşın, tecrübenin, bilginin getirdiği bir haldir. Aynen Meclis başkanı seçilene kadar en yaşlı üyenin meclisi yönetmesi gibi. Bir seçim veya görevlendirme gereken bir iş için toplantı yapılacaksa, o seçim veya görevlendirme yapılana kadar yaşlılar Thamadelik yapar. Yada özel olarak Thamade seçmeyi veya görevlendirmeyi gerektirmeyen iş ve toplantılar söz konusu ise yine nahıj Thamadeler o iş ve toplantıyı yürütürler.

2.Bir iş için seçilen veya görevlendirilen Thamadeler: Bu Thamadeler bir iş veya bir vazife için seçilir veya atanırlar. Örneğin düğün Thamadesi, genç kızların ve genç erkeklerin Thamadeleri veya arabuluculuk yada yöneticilik vb vazifeler verilen veya seçilen Thamadeler bu kapsamdadır. Bu Thamadelerin kendilerine verilen iş ve vazifeleri yürütecek asgari donanıma sahip olmaları gerekir.

3.Bilgeliği ile Thamade olanlar: Bunlar toplum içinde veya toplumun diğer toplumlarla ilişkilerinde ortaya çıkan problemleri akıllıca, bilgelikle çözen kişilerdir. Kazanuka Jabağı gibi. Bunlar seçilmez veya atanmaz iseler de o işin çözümünde, o problemin halledilmesinde akıllarıyla, zekalarıyla Thamade olurlar.

Bilgeliğin tüm Thamadelerde olması şart değil ise de, birlikte olması tercih edilecek bir durumdur. 

Bu konuya ilişkin Togaje’de vuku bulduğu rivayet edilen iki olayı özetle aktaralım.

...

Örnek Olay1: Bu olay Thamadeliğin bilgelikle örtüşmesi (yani 2 ve 3 gruptakinin aynı kişi olması) halinde çözümler bulunabileceğine ilişkindir.

Rivayete göre bir Adıye köyünden başka bir köye gelin almaya gidilmiş. Köyün yaklaşıldığında gelin alınacak kızın başka birine kaçtığı haberi gelmiş. Düğün Thamadesi bilgeliği de taşıyan biri imiş ki, “gelin alacağımız kız başkasına kaçtığından köye geri döndük” şeklinde bir tavır sergilememiş! Düğün alayı yakınlardaki başka bir Adıye köyünün yakınında konaklamış. O köyün Thamadeleri ile görüşülerek, yeni bir gelin adayı bulunmuş, xabze çerçevesinde işlemler yürütülmüş ve o gelin alınarak köye öyle dönülmüş!

Örnek Olay2: Bu olay ise bilgeliği ile Thamade olan kişiye ilişkindir.

Rivayete göre iki köyün erkekleri, bir arazi anlaşmazlığı veya başka bir sebeple, iki köyün sınırında karşı karşıya gelmişler. Rakip köyün nüfusu belediyelik olacak kadar kalabalık, diğeri ise nüfusu çok daha az olan bir köy. Nüfusu az olan köyden bilgeliği ile tanınan kişisi, kavga başlamadan önce nahiye müdürü ile birlikte alana yetişmişler. Rakip köylüler, bilge Thamadeyi nahiye müdürü sanmış. Çünkü atı, eyer takımları üst ve başı çok gösterişli imiş. Hatta ilk onun atının yularını tutarak buyur etmişler. Bilge Thamade rakip köy halkına seslenmiş, “bu kadar kalabalık ne diye toplandınız, sizin hiç yaşlınız, büyüğünüz, sözü geçen aklı başında olanınız yok mu?” “olacakların sonucunu, yaşanacak acıları, sonrasını biliyormusunuz?” “bu tür konuları aklı başında kişilerle önceden konuşmak gerekir” şeklinde bir konuşma yapmış. Akabinde rakip tarafın yaşlı, aklı başında kişileri ile bilge Thamade kısa bir müzakere yapmışlar ve konu anlaşmayla sonuçlanmış, tatlıya bağlanmış. Bu olay, bilgelikle Thamade olanların, kritik zamanlarda, nasıl ve kiminle ortaya çıktıklarını ve problemi çözüme kavuşturduklarını hikaye etmektedir.

...

1.(Thamadelik Kurumu / 04.06.2013 Tletseruk Nahit Serbest).

http://www.circassian.us/Haber-Oku/index.asp?sayfa=basinoku&id=123

2.(Xabze Üzerine Çarşamba, 15 Haziran 2005 15:00Yazan Fahri HuvajKategori Xabze)

https://www.kaffed.org/kultur-sanat/xabze/item/37-xabze-uzerine.html

3."Xabze Sohbetleri - 3" Thamade ve Haç'eş Kültürü - Bram Alaudin

https://youtu.be/Cwd-7MDpsjE

4.Kafkaskadan görüşülen bazı kişilerin aktardığı rivayetler.

5.Kafkaskadan görüşülen bazı kişilerin aktardığı rivayetler.

Kafkasya Cumhuriyetleri 100222:

Kafkas cumhuriyetleri kendi aralarındaki sosyal, ekonomik ve kültürel ilişkileri en ileri düzeye taşımalıdırlar.

Tüm Kafkas kökenliler de bu ilişkilerin kurulmasını engelleyecek, kurulmuş ilişkileri zedeleyecek söylemlerden kaçınmalıdırlar.

Tam aksine bu ilişkileri arttırmaya katkı sunmalıdırlar.

Kafkasya, ekonomik olarak, maddi olarak, manevi olarak kalkınmak zorundadır.

Kafkasya'nın kendi geleceğini belirleme hakkı güçlü olmasına ve birlik olmasına bağlıdır.

Bir soru sorulacak ise; "Rusya'nın Kafkasya'da ne işi var?" sorusu sorulmalıdır. Herkes ve Rusya da bu soruyu kendisine sormalıdır.

Rusları, Kafkas halkları çağırmadı. Rusya, Kafkasya’ya ticaretle, turistik seyahatle, barışçıl yollarla gelebilirdi, ama öyle gelmedi, orantısız bir güçle, savaşla, soykırımla geldi.

Kafkas halkları ve Kafkas Cumhuriyetleri bu hususu hatırlamalı, başta söylediğimiz gibi, gelecekleri için kalkınmaya, birlik olmaya ve güçlü olmaya odaklanmalıdırlar.

#Kafkascumhuriyetleri #işbirliği #kalkınma