Misal, Osmanlı da halk hangi dine mensup olursa olsun, dininin gereklerini serbestçe yaşayabiliyordu.
Kıyafetinden hangi dine mensup olduğu da anlaşılabiliyordu.
Bir çatışma yoktu! Kendi inanç ve törelerine göre giyinebiliyordu!
Kimse inancından dolayı yadırganmıyordu!
Ta ki II Meşrutiyetin ilanına kadar! II. Meşrutiyetin ilanıyla laiklik fiilen uygulanmaya başlandı 1937 de de Anayasaya girdi.
...
Aşağıda geçmişten günümüze uygulanan anayasalara ilişkin özet bilgiler yer almaktadır (1808-2021). Bu bilgiler; anayasalarda ön plana çıkan hususlar, vesayetler ile "nasıl bir anayasa?" konusunda fikir verecektir!
...
1. Sened-i İttifak 1808:
Osmanlı Devleti ile yerelde gücü elinde bulunduran Ayanlar arasında imzalandı.
Bu anlaşma ile Ayanlar'a hukuki statü verildi ve padişahın otoritesi kısıtlandı.
Merkezi otoriteye karşı ortaya çıkan krizler karşısında Ayanlar padişahı destekleyecekti.
...
2. Mecelle (Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye): 1868-1876 yılları arasında Ahmet Cevdet Paşa başkanlığındaki bir komisyon tarafından derlenen İslami özel hukuk (medeni hukuk) kuralları kodeksidir. Osmanlı İmparatorluğu'nun son yarım yüzyılında şer'i mahkemelerde hukuki dayanak olarak kullanılmıştır. Bir giriş 16 bölümden oluşur ve 1851 madde içerir.
...
“1840’ta ceza alanında yasalaşmanın temini için bazı maddeleri Fransız Ceza Hukukundan alınan Ceza Kanunu kabul edildi. 1850 yılında Ticaret Kanunu çıkarıldı. “
...
3. Kanuni Esasi: 23 Aralık 1876’da Beyazıt Meydanı'nda Çorluluzade Celaleddin Paşa tarafından okunarak ilân olunan Kanun-u Esasi, Osmanlı İmparatorluğu'nun ilk temel yasası olması ve buna dayanarak meclisli bir dönemin başlamış olması nedenleri ile ilk anayasal dönem olarak kabul edilmektedir.
...
II. Meşrutiyet: Sultan Abdülhamit 1908’de II. Meşrutiyet’i ilan etti.
1909’da yaşanan 31 Mart Vakasının sonucunda İttihat ve Terakki Cemiyeti (İTC) Sultan Abdülhamit’i tahtan indirdi.
Kanuni Esasi’de revizyon yapılarak padişahın yetkileri sınırlandırıldı.
İTC’nin yönetiminde ülke büyük toprak kayıpları yaşadı.
...
4. Teşkilat-ı Esasiye Kanunu veya 1921 Anayasası, 1924 Anayasası'nın ilkelerini belirlemiş; 85 numaralı ve kabul tarihi 20 Kânun-ı Sani 1337 (20 Ocak 1921) olan 23 madde ve bir ayrık maddeden oluşan kısa ve "çerçeve anayasa" niteliğinde bir belgedir. 1921 anayasası, 1908'de yeniden yürülüğe girmiş Kânûn-ı Esâsî’yi geçersiz kılmamıştır.
...
5. Teşkilat-ı Esasiye Kanunu veya 1924 Anayasası, 20 Nisan 1924'te yürürlüğe girdi, 1921 tarihli Teşkîlât-ı Esâsiye Kanunu'nu yürürlükten kaldırmıştır. Atatürk ilkeleri de denilen altı ilkenin eklenmesi, devletin dininin İslam olduğuna dair ibarenin kaldırılması (1928) ve kadınlara milletvekili seçme ve seçilme hakkının verilmesi gibi birkaç önemli değişiklikle 1961'e dek yürürlükte kalmıştır. Laiklik ilkesi 5 Şubat 1937 de anayasaya girmiştir.
...
“Din dersleri 1933'te okul programlarından çıkarıldı. 1949'da ilköğretim, 1956'da ortaöğretim programlarına "seçmeli ders" olarak yeniden konuldu. Din dersleri 1982 Anayasasının 24. Maddesi ile ilk ve ortaöğrenim kurumlarında zorunlu dersler arasına girdi.”
...
6. 1961 Anayasası:
Yeni anayasa ile Parlamento ve Senato olmak üzere iki meclisli sisteme geçildi.
Yasama yetkisi hem TBMM hem de Senato'ya ait.
Kuvvetler ayrılığı ilkesi kabul edildi.
Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu kuruldu.
Anayasa Mahkemesi kuruldu.
Sendikalara toplu sözleşme ve grev izin verildi.
Milli Güvenlik Kurulu (MGK) anayasal bir kurum haline getirildi.
Devlet Planlama Teşkilatı kuruldu.
Temel haklar genişletildi ve sosyal devlet ilkesi kabul edildi.
Yargıtay, Danıştay, Askeri Yargıtay, Uyuşmazlık Mahkemesi gibi yüksek mahkemeler tek tek düzenlendi.
...
7. 1971 darbesi sonrası anayasada bir takım değişiklikler yapılmıştır. 1971-1973 yıllarında yapılan değişiklikler ile:
Bakanlar Kuruluna, Kanun Hükmünde Kararname (KHK) çıkarma yetkisi verilmiştir.
Temel haklara bazı sınırlandırmalar getirilmiştir.
Anayasa Mahkemesine iptal başvurusu yapacak mercilere sınırlandırma getirildi. AYM, değişiklikleri sadece şekil yönünden denetleyebilecek.
Askeri Yüksek İdari Mahkemesi kurulmuştur.
Devlet Güvenlik Mahkemeleri kuruldu.
TRT’nin özerkliği kaldırılmış ve Üniversitelerin özerkliği sınırlandırılmıştır.
Anayasada yapılan değişiklikle memurların sendika kurma hakkı kaldırılmıştır.
Askerin siyaset üzerindeki etkisi artmış ve Üniversitelerin özerkliği zayıflamıştır.
...
8. 1982 Anayasası:
Süleyman Demirel hükümeti feshedildi.
Siyasiler tutuklandı ve siyasi partiler kapatıldı.
Cumhuriyet Senatosu kaldırıldı. Tek meclisli sisteme geri dönüldü.
Cumhurbaşkanına geniş yetkiler verildi.
Bir önceki anayasaya göre insan odaklı bakış devlet merkezli bakışa kaymıştır.
Ordunun rolü güçlendirildi.
Seçmen yaşı 18’e düşürüldü.
Devlet Denetleme Kurulu kuruldu.
...
9. 1987 Anayasa referandumu ve değişiklikler:
Özal yasakların sürmesinden yana tavır sergiledi. Muhalefet ise yasakların kaldırılmasını istedi.
Anayasa değişikliği halkın yüzde 50,16’sı tarafından kabul edildi.
Geçici 4. Madde kaldırıldı. Bülent Ecevit, Süleyman Demirel, Necmettin Erbakan ve Alparslan Türkeş ile ilgili yasaklar kalktı.
75. maddenin yeniden düzenlemesiyle 400 olan milletvekili sayısı 450'ye çıkarıldı.
Seçmen yaşı 19’a indirildi.
Anayasa'nın 67, 75. ve 175. maddeleri yeniden düzenlendi.
...
10. 1995 değişiklikleri:
1995’te TBMM’de yapılan değişiklikler şu şekildedir;
Milletvekili sayısı 450’den 550’ye çıkarıldı.
Oy kullanma yaşı 18’e düşürüldü.
Anayasanın başlangıç bölümünde değişiklik yapıldı.
Memurlara sendika kurma özgürlüğü tanındı.
İşçi ve kamu görevlilere iş sözleşmesi hakkı verildi.
Cezaevlerindeki tutukluların oy kullanmasına imkan verildi.
Yasam yılının başlangıcı Eylül yerine Ekim olarak değiştirildi.
Anayasanın 52. Maddesi yürülükten kaldırıldı.
...
11. 1997 Postmodern darbesi 28 Şubat ve vesayet mekanizması:
İrtica ve laiklik tartışmaları öne çıkarıldı.
Vesayet mekanizması güçlendi.
Meşru hükümete baskı yapılarak istifaya zorlandı.
Medya, bürokrasi ve ordu işbirliği yaptı.
1999'da yapılan anayasa değişikliği ile DGM'nin asker üyelerinin yerine sivil yargıçlar atandı.
...
12. 2000’li yılların başında gerçekleşen anayasa değişiklikleri:
1999 yılında Helsinki’de gerçekleşen zirvede AB’nin Türkiye’yi aday ülke ilan etmesi ile birlikte, içeride demokratikleşme yönünde önemli adımlar atılmaya başlandı. Türkiye, 1999 yılından itibaren AB müktesebatına uyum çalışmaları kapsamında birçok reform yaptı. Bu çerçevede;
3 Ekim 2001 tarihinde anayasada altı değişiklik yapıldı. Bu değişiklikler AB müktesebatına uyum çalışmaları çerçevesindeki en kapsamlı değişiklikler oldu.
Yapılan düzenleme ile anayasanın 13, 14, 19, 20, 21, 22, 23, 26, 28, 31, 33, 34, 36, 38, 40, 41, 46, 49, 51, 55, 65, 66, 67, 69, 74, 86, 87, 89, 94, 100, 118. ve 149. maddeler ile geçici 15. maddede değişiklik yapıldı.
AK Parti’nin iktidara gelmesinden sonra 26 Aralık 2002’de yapılan düzenleme ile anayasanın 76. ve 78. maddelerinde değişikliğe gidildi.
2004 yılında ise AB müktesebatına uyum çalışmaları çerçevesinde Anayasa’nın 10, 15, 17, 30, 38, 87, 90, 131. ve 160. maddelerinde değişiklik gidildi ve 143. Maddede yer alan DGM’ler kaldırıldı. Basın özgürlüğü konusunda yeni reformlar yapıldı. 2005’te ise Radyo ve Televizyon Üst Kurulu'na (RTÜK) üye seçimine ilişkin yeni bir düzenleme yapıldı. 13 Ekim 2006 tarihinde yapılan değişiklikle kapsamında ise 76. Maddede yer alan milletvekili seçilme yaşı 30’dan 25'e indirildi.
...
13. 2007 referandumu ile ne değişti?
Cumhurbaşkanının halkoyu ile seçilmesinin önü açıldı. (Cumhurbaşkanı Erdoğan 2014 yılında halkoyu ile seçilen ilk Cumhurbaşkanı oldu)
Cumhurbaşkanlığı seçimleri 7 yıldan 5 yıla indirdi.(Cumhurbaşkanı Abdullah Gül için geçerli değildi.)
''Seçim kanunlarında yapılacak değişikliklerin 11. Cumhurbaşkanı seçiminde uygulanmasına imkan tanıyan'' Geçici 18. madde Anayasa metninden çıkarıldı.
''Cumhurbaşkanı seçimine ilişkin getirilen yeni düzenlemelerin 11. Cumhurbaşkanı seçiminde de uygulanmasını'' öngören Geçici 19. madde Anayasa metninden çıkarıldı.
4 yılda bir yapılan seçimlerin süresi 5 yıla çıkarıldı.
...
14. 2010 referandumu ile ne değişti?
HSYK’nın yapısı değişti. HSYK 22 asil ve 12 yedek üyeden oluşacak, 3 daire halinde çalışacak. Adalet Bakanı Kurul’un başkanı, Adalet Bakanlığı Müsteşarı Kurul’un doğal üyesi olarak kalacak. 4 üyeyi Cumhurbaşkanı hukukçular ve avukatlar arasından atayacak. Yargıtay’dan 3 üye, Danıştay’dan 2 üye, Türkiye Adalet Akademisi’nden 1 üye seçilecek.
AYM’ye bireysel başvurunun önü açıldı.
Memur ve diğer kamu görevlilerine toplu görüşme hakkı verildi. Memurların toplu sözleşmesinde son karar sahibi Bakanlar Kurulu değil, Kamu Görevlileri Hakem Kurulu olacak.
Anayasal düzene karşı suç işleyen, darbe yapan veya darbe girişiminde bulunan askerler, sivil mahkemelerde yargılanacak.
Obdusmanlık (Kamu Denetçiliği Kurumu) kuruldu.
Kadınlar, çocuklar, yaşlılar, özürlüler, şehitlerin dul ve yetimleri ile gazilere pozitif ayrımcılık getirildi.
...
15. 2017 referandumu neler getirdi?
Bu referandumla Başbakanlık kaldırılarak, halkın seçtiği bir Cumhurbaşkanının olduğu Cumhurbaşkanlığı sistemine geçildi. Anayasada bu değişikliğe uygun uyarlamalar ve düzenlemeler yapıldı. Önemli değişikler;
“Bağımsız olduğu zaten belirtilen mahkemeler için ayrıca "tarafsız" ibaresi eklendi.”
“Türkiye Büyük Millet Meclisindeki koltuk sayısı 550'den 600'e yükseltildi.”
“Milletvekili seçilme yaşı 25'ten 18'e indirildi”
“Meclis seçimleri süresi dört yıldan beş yıla çıkarıldı.”
“Cumhurbaşkanı adayı olacak kişiler son yapılan seçimlerde tek başına veya başka bir partiyle birlikte en az %5 oy almış partiler tarafından veya 100 bin seçmen tarafından aday gösterilebileceği belirtildi.”
“Cumhurbaşkanı hem devletin hem de hükûmetin başı ilan edilerek başbakanlık kaldırıldı.”
“Cumhurbaşkanının bir suçtan dolayı sorgulanabilmesi için meclisteki milletvekili tam sayısının beşte üçünün oyunun gerektiği şartı getirildi. Ayrıca cumhurbaşkanının Yüce Divan'a gitmesi için tam sayının üçte ikisinin sağlanması kararlaştırıldı.”
“Cumhurbaşkanına kendisine bir veya birden fazla yardımcı atama yetkisi verildi.”
“Cumhurbaşkanının kendisine ve meclisin üye tam sayısının beşte üçüne seçimleri yenileme hakkı verildi.”
“Cumhurbaşkanına olağanüstü hâl ilan etme yetkisi ve meclise bunu onaylama, süresini uzatma veya kaldırma yetkisi verildi.”
“Cumhurbaşkanın bütün işlemlerine yargı yolunun açık olduğuna yer verildi.”
“Savaş durumu olmadığı sürece disiplin mahkemeleri dışında askerî mahkeme kurulmasına son verildi.”
“Anayasa Mahkemesi'ndeki 17 olan üye sayısı 15 olarak değiştirildi.”
“Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun adı "Hâkimler ve Savcılar Kurulu" olarak değiştirildi, üye sayısı 22'den 13'e, daire sayısı üçten ikiye düşürüldü.”
“Cumhurbaşkanına bütçe kanun teklifi hazırlama ve meclise sunması gerektiği kararlaştırıldı.”
“Özellikle hükûmetin yetkilerinin cumhurbaşkanına geçmesini içeren değişiklikler olmak üzere anayasanın bazı maddelerinde yukarıda sıralanmış maddelere uyum sağlamak için değişiklikler yapıldı.” #anayasa
.png)
